Na kole z Prahy k Baltu, 2020
O ZVONU ZE STARÉHO TARNOVA
Noc se rozzářila. Rudá záře na jižní straně zesilovala a rozšiřovala se. Stráže na hradbách Starého Tarnova si toho všimly. Byl vyhlášen poplach. Obyvatelé města, manželé, ženy, mladí i staří se seběhli na náměstí u rozhledny.
- Przemocze hoří! - ozvalo se v davu.
- Nejedná se o obyčejný požár.
- Vtrhl do země nepřítel?
- Bezpochyby markraběcí armáda! Braniboři!
- Budou tu před svítáním. Musíme je odrazit.
- Nezastihnou nás nepřipravené!
- Na hradby! Na hradby! Kastelán Dobieslaw svolal starší města. Úkoly byly narychlo rozděleny. Když rada a rytíři opouštěli dvůr, zavolal si mladého Barcze.
- Utíkejte co nejrychleji do Goleniowa! Nebudu tajit, že vím, že tam stojí kníže Boguslaw. Musíte ho o útoku informovat. Řekněte, co jste viděli: vítr fouká, jsme připraveni se bránit. Nevíme, jak silný je markraběcí tým. Hlavní věc musíte vyřídit, že město nedáme. Dokud budeme živi!
Přikývl, že to je vše a že je čas jít.
- Nechoďte sami! - vykřikl za odcházejícím mužem.
- Bude dobré vzít si několik nejlepších druhů. Svítání je nedaleko, nepřátelé by tě mohli pobít.
Neuplynuly ani dvě modlitby, když pět jezdců stálo před branou. Rychle ji otevřeli a ještě rychleji po posledním zavřeli. Odcválali. Brzy za nimi les zakryl záři pochodní hořících na hradbách města. Za rozbřesku vyjeli z lesa. Goleniów byl jasně viditelný. Přiblížili se k hradbám ze směru od Grodku nad Inou.
Svůj příchod oznámili hlasitým houkáním. Hradby se ihned otevřely. Na nádvoří panoval čilý ruch. Náměstí bylo plné rytířů, sokolníků, panošů a dvorního služebnictva. Někteří už nasedali na své oře, jiní živě hovořili o očekávaných lovech a chlubili se svými dřívějšími vítězstvími. Tu a tam se ozvala salva smíchu. Psi přivázaní u kůlů štěkali. Zbraně zařičely. Ženy se vykláněly z oken a loučily se s lovci úsměvy, pohledy a gesty rukou. Mumraj utichl, když se objevili staří známí. Všichni se zvědavě otočili k hostům, kteří přišli v tak zvláštní dobu.
- Jdu za vévodou! - řekl Barcz udýchaným hlasem.
- Spěcháme! Přinášíme naléhavé zprávy.
- Nemusíme vás vést - ozval se hlas u dveří panství. Ve dveřích se objevila vysoká postava v loveckém oblečení.
- Řekni mi, co se děje! Poslouchám. Seskočili z koní a uklonili se.
Braniboři na hranicích, Vaše Výsosti vévodo - slova rychle plynula, tlačila se jedno na druhé.
- Vypálili Przemysl, možná i další vesnice. Pravděpodobně zabírají Starý Tarnov. Jeho Výsost Dobieslaw nařídil, abyste vyřídili Vaší Výsosti, že bude hrad držet do poslední krve, ale neví, jak dlouho ho bude mít v pronájmu. Vévoda si místo pozorně prohlédl.
- Říkáte, že jsou Němci u Starého Tarnova? Těžko uvěřit. Opravdu… - zamyslel se.
- Přístup k němu přece střeží jiná města. Stargard, Pyrzyce, Gryfino. Jak se sem mohl markrabě dostat, tak hluboko do lesa?
- Pravděpodobně se sem prodrala nějaká banda, Vaše Výsosti - dvorní kancléř se naklonil k panovníkovi.
- Banda? Mohlo by to být. Ale myslím, že to znamená víc," dodal druhý vévodský úředník.
- Není následována větším vojskem? Možná, že ostatní města už jsou v nesnázích... Boguslav se podíval na nádvoří. Oči mu zářily.
- Jdeme na lov, milí přátelé! - zavolal.
- Ne však na lesní zvěř. Rychle si pořiďte pavézy a brnění. Nenecháme čekat na pomoc ty, kteří již krev prolili!
Uprostřed hluku a pobíhání kolem se kancléř znovu naklonil k vévodovi.
- Dávejte na sebe dobrý pozor, drahý pane. Můžeme se dostat do velkých potíží. Bylo by vhodné nejprve vyzkoušet přístupy, abyste zjistili, co a jak. Bogusław zavrtěl hlavou.
- Osvobodíme Staré Tarnovo od útlaku a přijde čas i na příjezdové cesty. Není čas otálet, když je situace naléhavá!
Rytíři vyběhli z budov a spěšně si oblékli zbroj. Panoši jim podávali meče už na koních. Ve spěchu si nasazovali přilby. Okna dvora se vylidnila, ženy vyběhly na nádvoří. Úsměvy se vytratily, pohledy ztvrdly. Je zřejmé, že ne všichni se vrátí. Kdo měl zůstat v lese, na březích řek, na vzdálených loukách, v místech, kde se odehrávaly bitvy? Kancléř nasedl na koně a dojel k vévodovi.
- Ohrožujete sám sebe, Vaše Výsosti - zašeptal.
- Moje země je v nebezpečí, můj lid umírá - slyšel v odpovědi.
- Nejsem muž, který se stará o slávu… Jdeme, pánové! Kopyta na mostě hlasitě klapala. Dlouhý průvod rytířů jel směrem k lesu. Dokonce se střetli hned po překročení řeky Iny. Rozlehlé louky na břehu řeky umožňovaly oběma stranám vidět blížící se protivníky z dálky.
Markraběcí vojáci splašili koně a dali se do cvalu, ale nestihli dojet na břeh řeky dřív, než ji překročili pomořanští rytíři. Bitva se odehrála na vřesovišti, jehož barvy se třpytily krví těch, kteří spadli z koní a byli ušlapáni. Bitva trvala krátce. Braniboři nedokázali odolat náporu nepřítele. Není divu. Vždyť Tarnovu ulevila knížecí družina - mistři v umění šermu, důstojní společníci mladého panovníka, nejlepší z nejlepších.
Bojový duch obou stran byl také nerovný. Boguslaw zuřivě zaútočil, hnán touhou pomstít zrádný útok. Nepřátelské šiky jim nemohly dlouho odolávat. Rozpadly se a prchaly. Ústup začal. Podél lesní cesty, po které se hnaly zbytky hordy, byly nyní rozesety mrtvoly.
Pomořanští se hnali vpřed s jedinou myšlenkou: dostat se včas do Starého Tarnova! Možná se obléhané město stále brání? Konečně se na silnici objevilo světlo. Skrz řídnoucí stromy pronikalo stále více slunce. Před vojskem už nebyli žádní prchající Němci. Ti, kteří nesložili hlavu pod meč, seskočili z koní a ukryli se v lese. Nikdo je nehledal.
Kupředu, ze všech sil, do Starého Tarnova! Poslední trámy kastelánova panství hořela, když do města vjela pomoc.
Ve zničené bráně se objevili první markraběcí vojáci. Další chodili mezi hromadami trosek, obírali mrtvoly a zabíjeli raněné. Při pohledu na pomocné síly se vrhli ke svým koním.
Příliš pozdě!
Byli bleskově poraženi. Vévoda se vydal směrem ke dvoru. Před vchodem ležela na hromadě mrtvá těla obránců. Odněkud ze sutin se ozvalo sténání zraněného muže. Bogusław kývl, aby ho zvedli a odvedli do bezpečí. Mlčky jel v čele ustarané družiny. Město už tam nebylo. Domy bohatých a chalupy chudých ve Starém Tarnovu lehly popelem, oheň zachvátil krámy a sklady, shořel kostel i strážní věže. Jen hradby, které se tyčily v kruhu kolem kouřících trosek, naznačovaly, že donedávna šlo o obranné město.
- Podívej, i zvon se v ohni roztavil - uslyšel za sebou princ.
- Není po něm ani stopy.
- Jak je to možné? Boguslaw se zachvěl. Vybavil se mu obraz z doby před několika lety. Na novou věž farního kostela ve Starém Tarnovu byl zavěšen obrovský zvon. Přišel na slavnostní obřad, protože se konal na den svaté Anastázie, patronky jeho ženy, Měškovy dcery. Když se tenkrát ozvaly první hluboké bronzové tóny, Stázinka se k němu naklonila a řekla: "Tento zvon zaplaší nejen ďábly, ale i všechna nebezpečí, která ohrožují naši zemi. Cítím to. Žádné knížectví nepadne, dokud bude znít tato mocná píseň." Tenkrát se usmál. Co má zvon společného s osudem knížectví? Myslel si však, že by bylo dobré tato slova shromážděnému lidu zopakovat. Učinil tak.
A teď - proč se jeho rytíři mračili? Vzpomněli si také na tato slova? Zvon už nebude zvonit… A co vévodství?
Objevila se různá vysvětlení zmizení zvonu. Říkalo se, že se neroztavil, ale zapadl do země, nebo byl zasypán, když viděli, že hradby nevydrží nápor útočníků. Každopádně od té chvíle začalo pro vévodství gryfské nešťastné období. Bogusław I. byl nucen vzdát hold císaři a o několik let později dánskému králi.
Ve velké námořní bitvě bylo zničeno velkolepé vévodské loďstvo, které do té doby vládlo Baltu. Pak přišly bratrovražedné boje, příliv cizáků, útočící vojska pustošila Pomořany a obyvatelstvo ničil mor a hlad. Nakonec vévodský rod Gryfů vymřel a obyvatelé měst se poněmčili. Pomořanský lid pokračoval ve svém dlouhém a urputném boji proti násilí po několik set let. Ale na konci 19. století byl na louce u obce Lutkowo, postavené nedaleko bývalého města Starý Tarnov, učiněn neobvyklý nález.
Jeden z pastýřů, který se vydal do bažin hledat vrbové větvičky, spatřil kovový předmět trčící z trávy. Co by to mohlo být? Kotlík, snad kotlík z dobrého kovu? Ale kdo by přinesl rozbitou nádobu na toto odlehlé místo? Mohl ji přece zahodit někde blíž. Ze zvědavosti přistoupil k záhadné nádobě a pokusil se ji vytáhnout. Vůbec se nepohnula.
- Sedí pevně, zašeptal a začal odkopávat vlhkou zeminu kolem. Zaneprázdněn prací zapomněl na stádo, které měl hlídat. Zmocnila se ho objevitelské vzrušení.
- Mohl by to být poklad? - proběhlo mu hlavou. Stalo se, že zde byly v zemi nalezeny jednoduché nástroje, složité přívěsky z kovu a jantaru, schránky hliněných uren.
Jednou dokonce někdo objevil malou minci z ryzího stříbra. Tohle nebyla obyčejná louka. Měl dokonce zvláštní jméno: "Stare Tarnowo" (Starý Tarnów) a pamětníci říkali, že vyrostl na místě, kde kdysi dávno stálo město, když ještě neexistoval Lutkov ani nedaleký Tarnów či Tarnówek. Až dosud těmto výmyslům nikdo nevěřil, ale teď? Domníval se, že na těchto zvěstech může být něco pravdy. Koneckonců se tu znovu a znovu ozývaly různé hlasy z podzemí, zejména večer. Že by právě objevil poklad ukrytý starými obyvateli? Takže by byl bohatý, velmi bohatý...
A co ten dobytek! Nic se mu nestane. To je ale hospodářovo!
Sám se stane bohatým sedlákem. Neúnavně kopal příkop kolem podivného objektu. Stmívalo se a práce ještě zdaleka nebyla u konce.
- Zítra si budu muset v klidu přinést lopatu - rozhodl se.
- Rukama to nedokážu. Vstal, setřásl ze sebe bláto, zahnal krávy a vydal se do vesnice, zpívaje si pod nosem.
- Hlupáku! Přivítala ho domácí.
- Pásl dobytek až do noci, jako na potvoru uvízl v blátě a stále zpívá.
- Vždycky jsem říkal, že je to blázen a nic víc, přitakal její manžel. Pastýř se usmál. Ať řeknou, že je hloupý. Je to tak lepší. Nezjistí, proč je šťastný. A až se mu podaří získat poklad, uvidíme, kdo je hloupý!
Celou noc nezamhouřil oka. Za úsvitu ho nebylo třeba vytahovat z postele. Vyskočil, jakmile se na podlaze objevily první záblesky dne. Spěchal za ospalými, pomalými kravami
S lopatou teď šla páce mnohem rychleji. Na povrchu vykopávané věci se objevily nějaké znaky, pravděpodobně písmena.
- Kdybych uměl číst… - litoval.
- Ale, hloupost, to je jedno! - utěšoval se okamžitě.
- Hlavní je, co je uvnitř. Rychle odhodil zem. Náhle vstal. Poznal to. Nebyla to železná skříňka, ale zvon, obrovský, starý zvon zapuštěný do mokré louky. Spěchal do vesnice, jak nejrychleji mohl. Veškerá naděje je pryč, ale jaký to objev! Ať každý ví, že to byl on, kdo ji našel, kdo je nazýván smolařem, bláznem, tupcem. Zpráva se rychle rozšířila. Lidé vybíhali ze svých chatrčí a polí, aby se na nález podívali. Na louce bylo plno. Několik nejzdatnějších sedláků se pokusilo zvonek vyndat. Marně! Zapřáhli tedy koně, nejprve dva, pak čtyři. Ani se nepohnul. Když vzali do ruky lopaty, zvon se začal propadat hlouběji. Odhodili je tedy stranou. A pak se z davu vynořil jeden z obyvatel nedalekého Tarnova.
- Tohle není obyčejný zvon - řekl.
- Možná je na něm nějaké kouzlo. Koně a nářadí nestačí. Musíme to dělat jinak! Dovolte mi - obrátil se na obyvatele Lutkova - zkusíme to teď. Myslím, že všichni vesničané už byli na louce.
- Pojďte blíž! - zavolal a žádné námitky ze strany Lutkovanů neslyšel.
- Všichni: sedláci, ženy, starci! A vy, děti, také! Chyťte se lan!
Proč to nezkusit? Rozkazy byly ochotně splněny. Kovová věc se začala lehce, bez odporu vyklánět ze země. Zvon byl obrovský. Žádný z okolních kostelů nic takového nikdy neviděl. V srdcích obyvatel Tarnova vzrostla hrdost. Lutkovští se dívali s neskrývanou závistí. Ale co mohli říct? Byl to sám osud. Ať si tedy tarnovští zvon vezmou, ať si ho odvezou. Trofej byla naložena na velkou plošinu a převezena do Tarnova, kde dodnes visí v místním kostele. (...)
O DZWONIE ZE STAREGO TARNOWA
Noc rozkrwawiła się łuną. Czerwony blask narastał w południowej stronie, intensywniał i rozlewał się coraz szerzej. Dostrzegły go straże na wałach Starego Tarnowa. Uderzono na alarm. Na plac przy czatowni biegli zbudzeni mieszkańcy miasta, mężowie, niewiasty, młódź niedorosła.
- Przemocze gore!
- poniosło się po tłumie.
- To nie jest zwykła pożoga.
- Zali wróg kraj najechał?
- Ani chybi wojsko margrafa! Brandenbury!
- Jeszcze przed jutrznią tu staną. Trza im dać odpór.
- Nie zajdą nas z znienacka!
- Na wały! Na wały! Kasztelan Dobiesław wezwał starszyznę grodową. Spiesznie rozdzielono zadania. Gdy rada i rycerze opuszczali dwór, przywołał młodego Barcza.
- Gnaj co koń wyskoczy do Goleniowa! Nie tajno mi, iż stoi tam książę Bogusław. Trza mu dać znać o napaści. Rzeknij, coś widział: Przemocze gore, my gotowi do obrony. Nie znamy, jak silna drużyna margrafa. Nie czas wszakże ninie, by wieść tę zyskać. To jedno masz obwieścić, że miasta nie damy. Póki żywota! Skinął ręką, że to już wszystko i że czas ruszać.
- A nie jedź sam! - krzyknął za odchodzącym.
- Zda się wziąć paru co lepszych druhów. Świt niedaleko, nilza by was ubili. Nie zbiegło dwa pacierze, jak piątka konnych stanęła przed bramą. Otworzono im szybko i jeszcze prędzej zamknięto za ostatnim. Rwali pełnym galopem. Wkrótce las zakrył za nimi blaski pochodni płonących na wałach miasta. O pierwszym brzasku wyjechali z puszczy. Goleniów było widać jak na dłoni. Podjechali ku wałom od strony Gródka nad Iną.
Opowiedzieli się gwałtownym głosem rogu. Dowierza uchyliły się bez zwłoki. Na dziedzińcu ogarnął ich wesoły gwar. Plac wypełniali rycerze, sokolnicy, giermkowie, służba dworska. Niektórzy dosiedli już rumaków, inni gwarzyli z ożywieniem o czekających ich łowach i chwalili się dawnymi przewagami. Tu i ówdzie buchała kaskada śmiechu. Ujadały psy, trzymane na uwięzi przez pachołków. Brzęczała broń. Z okien wychylały się niewiasty żegnając myśliwych uśmiechami, wzrokiem i gestem rąk. Na widok starotarnowian gwar przycichł. Wszyscy zwrócili się z ciekawością w stronę gości, przybywających o tak dziwnej porze.
- Prowadźcie do księcia! - wyrzucił Barcz zdyszanym głosem.
- A bystro! Pilną wieść przynosim.
- Nie trza prowadzić - zabrzmiał głos w drzwiach dworu. Wyrosła w nich wysoka sylwetka w stroju łowieckim.
- Gadajcie, w czym rzecz! Słucham. Zeskoczyli z koni i pochylili się w pokłonie. Brandenbury w granicach, mości książę - słowa płynęły szybko, napierały na siebie.
- Spalili Przemocze, może i inne sioła. Ninie pewnikiem biorą już Stare Tarnowo. Imć Dobiesław kazał rzec waszej miłości, że będzie trzymał gród do ostatniej krwi, przecz nie wie, zali długo wydzierży. Książę spojrzał badawczo.
- Niemiec pod Starym Tarnowem, powiadasz? Trudno dać wiarę. Zaprawdę... - zamyślił się.
- Przecie inne grody strzegą dostępu. Stargard, Pyrzyce, Gryfino. Jakim sposobem mógł margraf dojść aż tutaj, w głąb puszczy?
- Pewno wataha jakaś się przedarła, wasza miłość - nachylił się ku władcy kanclerz dworu.
- Wataha? Może to być. Zasię mniemam, iż to więcej znaczy – dodał drugi urzędnik książęcy.
- Czy za nią większa siła nie postępuje? Może już i tamte grody w opresji... Bogusław przeniósł wzrok na dziedziniec. Oczy mu zabłysły.
- Jedziem na łowy, mili towarzysze! - zawołał.
- Ino nie na leśnego zwierza. Ruszajcie migiem po pawęże i zbroje. Nie damy czekać na odsiecz tym, co już krew leją! Wśród zgiełku i bieganiny kanclerz znów pochylił się ku księciu.
- Zważ dobrze, miłościwy panie. W nie lada tarapaty możem popaść. Zdałoby się wprzód pchnąć podjazdy, wywiedzieć się, co i jak. Bogusław pokręcił głową.
- Wyzwolim z opresji Stare Tarnowo, to i na podjazdy czas przyjdzie. Nie pora zwlekać, gdy sukces pilny! Przyprowadzono wierzchowca. Z budynków wybiegli rycerze, spiesznie dopinając zbroje. Giermkowie podawali im miecze już na konie. W pośpiechu wkładano hełmy. Okna dworu opustoszały, niewiasty wybiegły na dziedziniec. Wygasły uśmiechy, stężały spojrzenia. Wiadomo, nie każdy powróci. Komu sądzono ostać w kniei, nad brzegami rzek, na łęgach dalekich, w miejscach toczących się bitew? Kanclerz dosiadł konia i podjechał ku księciu.
- Narażacie swą osobę, wasza miłość - szepnął.
- Mój kraj jest zagrożony, moi ludzie giną - usłyszał w odpowiedzi.
- Jam nie kunktator... Jedziemy, mości panowie! Zatętniły głośno kopyta na moście. Długi orszak rycerski mknął w stronę puszczy. Starli się wręcz tuż za przeprawą przez Inę. Rozległe łąki nadrzeczne pozwoliły jednym i drugim dojrzeć z oddali zbliżających się przeciwników. Żołnierze margrabiego zerwali konie do galopu, ale nie zdążyli nad brzeg przed przejściem rycerzy pomorskich na drugą stronę rzeki. Walczono na wrzosowisku, którego barwy rozlśniły się krwią padających z koni, tratowanych. Krótko trwała bitwa. Nie wytrzymali Brandenburczycy impetu przeciwnika. Nie dziw. Na odsiecz Tarnowa ciągnął przecież orszak przyboczny księcia - mistrzowie w sztuce szermierczej, godni towarzysze młodego władcy, najlepsi z najlepszych.
Nierówny był też zapał bojowy dwu stron walczących. Bogusławowi nacierali z wściekłością, owładnięci żądzą pomsty za zdradziecką napaść. Nie mogły długo im się opierać szyki wroga. Rozłamały się, skłębiły. Zaczął się odwrót. Trupy ścieliły się teraz wzdłuż drogi leśnej, którą ścigano szczątki watahy. Jedni i drudzy dobywali resztek sił z utrudzonych koni. Pomorzanie gnali naprzód z jedną myślą: aby prędzej do Starego Tarnowa, aby zdążyć! Może broni się jeszcze oblężone miasto? Wreszcie pojaśniało na drodze. Przez rozrzedzające się drzewa przenikało coraz więcej słonecznych promieni. Przed drużyną nie było już uciekających Niemców. Ci, którzy nie dali głowy pod miecz, pozeskakiwali z koni i ukryli się w lesie. Nie szukano ich. Wszystkimi siłami naprzód, do Starego Tarnowa! Dopalały się ostatnie bierwiona dworu kasztelańskiego, gdy odsiecz wjeżdżała do miasta.
W rozwalonej bramie natknięto się na pierwszych żołnierzy margrafa. Inni kupami chodzili wśród zgliszcz, obdzierając zwłoki i dobijając rannych. Na widok odsieczy rzucili się do koni. Za późno! Wycięto ich błyskawicznie. Książę ruszył w stronę dworu. Przed wejściem leżały spiętrzone trupy obrońców szturmujących. Skądś z ruin dobiegł jęk rannego. Bogusław skinął, aby go podniesiono i wzięto w opiekę. Jechał dalej w milczeniu na czele zmartwiałego orszaku. Nie było już miasta. W popielisku leżały domy bogaczy i chatki biedoty starotarnowskiej, ogień pochłonął kramy i składy, zwęglił kościół i wieże czatowni. Tylko wały zataczające krąg wokół dymiącego rumowiska wskazywały, że do niedawna było to miasto obronne.
- Spójrzcie, nawet dzwon stopił się w ogniu - usłyszał książę za sobą.
- Śladu nie ma po nim. Tyli dzwon!
- Prawie gadasz - odpowiedział drugi głos.
- Zasię jak to być może? Bogusław wzdrygnął się. Powrócił ku pamięci obraz sprzed kilku lat. Na nowej wieży starotarnowskiej fary zawieszono potężny dzwon. Przybył na tę uroczystość, bo wyznaczono ją na dzień świętej Anastazji, patronki jego żony, córy Mieszkowej. Gdy zabrzmiały pierwsze głębokie dźwięki spiżu, Nastka nachyliła się ku niemu i powiedziała ”Ten dzwon będzie płoszył nie tylko czarty, ale i wszystkie niebezpieczeństwa, jakie zagrażają naszej krainie. Czuję to. Nie upadnie księstwo, dopóki słychać będzie ten śpiew potężny”. Uśmiechnął się wtedy. Co ma dzwon do losów księstwa? Ale pomyślał, że dobrze będzie powtórzyć te słowa zgromadzonym. Uczynił tak.
A teraz - czemu spochmurnieli jego rycerze? Czyżby przypomnieli sobie również tamte słowa? Nie zabrzmi już ten dzwon... A zatem - co z księstwem? Podania różnie tłumaczyły zaginięcie dzwonu. Na ogół mówiono, iż nie uległ on stopieniu, lecz zapadł się pod ziemię lub zakopano go widząc, że wały nie wytrzymają naporu atakujących. Dodawano przy tym, że od tej pory zaczął się nieszczęśliwy okres dla księstwa Gryfitów. Bogusław I został zmuszony do złożenia hołdu lennego cesarzowi, a w kilka lat potem - królowi duńskiemu.
W wielkiej bitwie morskiej uległa zniszczeniu wspaniała flota książęca, panująca do tej pory na Bałtyku. Potem przyszły bratobójcze walki, rozpoczął się napływ obcych kolonistów; wojska najeźdźców tratowały ziemię pomorską, a morowe powietrze i głód dziesiątkowały ludność. Wreszcie wymarł ród książęcy Gryfitów, zniemczyli się mieszkańcy miast. W długiej i upartej walce z przemocą trwał jeszcze przez kilkaset lat lud pomorski. I wreszcie u schyłku XIX wieku, na łące koło wsi Lutkowo, zbudowanej w pobliżu dawnego grodu starotarnowskiego, dokonano niezwykłego odkrycia.
Jeden z pasterzy, który zapuścił się na mokradła w poszukiwaniu wierzbowej witki, dojrzał jakiś metalowy przedmiot, wystający z trawy. Cóż to być mogło? Garnek, nie garnek, może jakiś kocioł z niezłego metalu? Kto by jednak przyniósł zepsute naczynie na to odludzie? Można było wyrzucić je bliżej, nie nakładając drogi. Zaciekawiony zbliżył się do tajemniczego naczynia i spróbował je wyciągnąć. Ani drgnęło.
- Mocno siedzi - szepnął i zaczął odgrzebywać otaczającą je wilgotną ziemię. Zajęty tą pracą zapomniał o stadzie, którego miał strzec. Ogarnęła go gorączka odkrywcy.
- A może to skarb? - przebiegło mu przez głowę. Zdarzało się, że właśnie tutaj znajdowano w ziemi jakieś narzędzia prostego kształtu, misterne wisiorki z metalu i bursztynu, skorupy glinianych urn.
Raz nawet ktoś wygrzebał drobny pieniążek ze szczerego srebra. Nie była to zwyczajna łąka. Nazywano ją nawet dziwnie: „Stare Tarnowo”, a bajarze opowiadali, że rośnie na miejscu, gdzie wznosiło się kiedyś miasto, dawno, wtedy, gdy nie było jeszcze Lutkowa, ani pobliskiego Tarnowa czy Tarnówka. Do tej pory nikt nie wierzył w te zmyślenia, ale teraz? Pomyślał, że może coś być z prawdy w tych gadkach. Przecież i głosy różne odzywały się tu raz po raz spod ziemi, osobliwie nad wieczorem. Czyżby jemu przypadło właśnie odkryć skarb schowany przez dawnych mieszkańców?Więc będzie bogaty, bardzo bogaty...
Co tam bydło! Nie zginie. Co mu gospodarz! Sam stanie się gospodarzem całą gębą. Niestrudzenie drążył rów wokół dziwnego przedmiotu. Zmierzch zapadł, a do końca pracy było daleko.
- Trzeba będzie jutro cichaczem przynieść łopatę - zdecydował
- rękami nie dam rady. Wstał, otrzepał się z błota, spędził krowy i ruszył do wsi podśpiewując pod nosem.
- Głupi! Powitała go gospodyni.
- Do nocy pasł bydlęta, utaplał się w błocie jak nieszczęście i jeszcze podśpiewuje.
- Zawdy gadałem, że przygłup i nic więcej - potwierdził małżonek. Pasterz uśmiechnął się. Niech mówią, że głupi. To i lepiej. Nie dojdą, czemu wesół. A gdy mu się uda ze skarbem, obaczym, kto głupi! Przez całą noc nie zmrużył oka. O świcie nie musiano ściągać go z pościeli. Zerwał się, zaledwie pierwsze blaski dnia położyły desenie okien na podłodze. Popędzając senne, ociężałe krowy, ukrywał łopatę pod płachtą narzuconą na ramiona. Praca poszła teraz o wiele prędzej. Na powierzchni odkopywanego przedmiotu ukazały się jakieś znaki, pewno litery.
- Gdybym umiał czytać... - pożałował.
- E, głupstwo, co tam! - pocieszył się zaraz.
- Grunt co jest w środku. Szybko odrzucił ziemię. I nagle stanął jak wryty. Poznał. Toż to nie żadna skrzynia żelazna, a dzwon, wielki, stary dzwon wrośnięty w mokrą łąkę. Co tchu pognał do wsi. Przeminęły nadzieje, trudno, ale co za odkrycie! Niech się dowiedzą wszyscy, że to on znalazł, on zwany niedojdą, głupkiem, ciemięgą. Wieść niosła się szybko. Z chat i pól zbiegli lutkowianie, aby przyjrzeć się znalezisku. Zaroiło się na łące. Kilku najtęższych chłopów próbowało wydobyć dzwon. Na próżno! Zaprzężono więc konie, najpierw dwa, potem cztery. Nawet się nie ruszył. Gdy wzięto się za łopaty, zaczął zapadać się głębiej. Odrzucono je na bok. I wtedy z tłumu wystąpił jeden z mieszkańców pobliskiego Tarnowa.
- To nie jest zwykły dzwon - powiedział.
- Może ciąży na nim jakieś zaklęcie. Konie i narzędzia nie dadzą rady. Trzeba inaczej! Pozwólcie - zwrócił się do mieszkańców Lutkowa - że teraz my spróbujemy. Na łące byli już chyba wszyscy mieszkańcy z tamtej wsi.
- Podejdźcie bliżej! - wezwał, nie słysząc sprzeciwu ze strony lutkowian.
- Wszyscy: chłopy, baby, starcy! I wy, dzieciuchy, także! Bierzcie za liny!
Czemu nie spróbować? Chętnie słuchano rozkazów. Metalowy kształt zaczął wychylać się z ziemi lekko, bez oporu. Wielki był. W żadnym z okolicznych kościołów takiego nie widziano. Duma wezbrała w sercach tarnowian. Lutkowianie patrzyli z nieukrywaną zawiścią. Co mieli jednak rzec? Sam los tak zrządził. Kto wyciągnął, ten niech zabiera. Załadowano zdobycz na dużą platformę i przewieziono do Tarnowa, gdzie wisi do dziś w miejscowym kościele. (...)
© Gmina Goleniów
